การกระทบกระเทือนของสมองจากการเล่นกีฬา: ภัยเงียบที่ต้องระวัง

การสั่นสะเทือนของสมอง (Brain Concussion) หรือ “คอนคัสชัน” จัดเป็น mild traumatic brain injury (mTBI) ซึ่งหมายถึง “การรบกวนการทำงานของสมองชั่วคราวจากแรงกระแทก” แม้จะไม่พบความเสียหายทางโครงสร้างชัดเจน แต่เป็นผลจากความผิดปกติของ กระบวนการไฟฟ้าเคมีและเมตาบอลิซึมในสมอง เช่น การรั่วไหลของอิออน ความผิดปกติของไมโทคอนเดรีย และความเสียหายของเส้นใยแอกซอน หากเกิดซ้ำบ่อยครั้ง ย่อมเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคเสื่อมของระบบประสาทในระยะยาว

การศึกษาพบว่ามีการบาดเจ็บทางสมองที่สัมพันธ์กับกีฬาในอัตราสูง โดยเฉพาะในเด็กและเยาวชนอายุต่ำกว่า 17 ปี ซึ่งคิดเป็นกว่า 70% ของผู้ที่เข้ารับการรักษาในห้องฉุกเฉิน กีฬาเสี่ยงสูง ได้แก่ มวย อเมริกันฟุตบอล รักบี้ ไอซ์ฮอกกี้ และฟุตบอล โดยเฉพาะในนักกีฬาหญิงซึ่งมีอัตราเสี่ยงสูงกว่าผู้ชายในกีฬาเดียวกัน [1,2].

อาการและผลกระทบระยะยาว

อาการเฉียบพลัน ได้แก่ ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ สับสน สูญเสียความจำสั้น อาเจียน และบางกรณีอาจหมดสติ อย่างไรก็ตาม มากกว่า 90% ของผู้ป่วยไม่มีการสูญเสียสติ ทำให้มักถูกมองข้าม

ผลระยะยาว ได้แก่:

• ความบกพร่องทางสติปัญญา: ความจำเสื่อม สมาธิลดลง

• ปัญหาสุขภาพจิต: ภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวล PTSD โดยนักกีฬาที่มีประวัติคอนคัสชันหลายครั้ง มีความเสี่ยงภาวะซึมเศร้าสูงขึ้นกว่าสามเท่า [3]

• โรคเสื่อมระบบประสาท: CTE (Chronic Traumatic Encephalopathy), อัลไซเมอร์, พาร์กินสัน [4]

นอกจากนี้ยังพบภาวะ Post-Concussion Syndrome (PCS) ที่อาการคงอยู่ยาวนานหลายเดือน และ Second Impact Syndrome (SIS) ซึ่งอาจรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิตหากได้รับแรงกระแทกซ้ำ

กลไกและการวินิจฉัย

คอนคัสชันมักเกิดจากแรงกระแทกโดยตรงที่ศีรษะ หรือแรงหมุนที่ส่งผลต่อการเคลื่อนตัวของสมองภายในกะโหลก กลไกนี้ก่อให้เกิด neurochemical cascade ได้แก่ การสูญเสียสมดุลอิออน การเปลี่ยนแปลงการไหลเวียนของกลูโคส และความผิดปกติของไมโทคอนเดรีย

การวินิจฉัย ส่วนใหญ่ใช้การซักประวัติและการตรวจร่างกายเป็นหลัก เครื่องมือมาตรฐาน เช่น SCAT-6 และ Child SCAT-6 ใช้กันอย่างแพร่หลายในการประเมินในสนามกีฬา การตรวจภาพสมองด้วย CT หรือ MRI ใช้เพื่อตัดภาวะรุนแรง ไม่ใช่เพื่อยืนยันคอนคัสชันโดยตรง งานวิจัยด้าน biomarker เช่น GFAP และ NfL กำลังถูกพัฒนาเพื่อช่วยวินิจฉัย [5].

การจัดการและการรักษา

หลักการคือ หยุดการเล่นทันที หากสงสัยการบาดเจ็บ โดยใช้แนวคิด “If in doubt, sit them out”. การรักษาเน้นการพักในระยะสั้น และการกลับไปเล่นต้องเป็นแบบ stepwise return-to-play โดยเพิ่มกิจกรรมทีละขั้น หากอาการกลับมาต้องถอยกลับไปขั้นก่อนหน้า [6].

แนวทางล่าสุดไม่สนับสนุนการพักแบบเคร่งครัดนานเกินไป แต่แนะนำการเริ่มกิจกรรมเบา ๆ เมื่ออาการดีขึ้น โดยอยู่ภายใต้การดูแลของบุคลากรทางการแพทย์

กลยุทธ์การป้องกัน

1. อุปกรณ์ป้องกัน เช่น หมวกกันน็อคและครอบฟัน ช่วยลดแรงกระแทก แต่ไม่สามารถป้องกันคอนคัสชันได้ทั้งหมด [7]

2. ปรับกฎกติกา เช่น การห้ามบอดี้เช็คในไอซ์ฮอกกี้เยาวชน ซึ่งมีหลักฐานว่าสามารถลดคอนคัสชันได้อย่างมีนัยสำคัญ [8]

3. โปรแกรมฝึกนิวโรมัสคูลาร์ ที่เสริมความแข็งแรงของกล้ามเนื้อคอและการทรงตัว สามารถลดการบาดเจ็บได้ [9]

ผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตและข้อท้าทาย

คอนคัสชันส่งผลกระทบกว้างขวาง ทั้งด้านการเรียน การทำงาน และความสัมพันธ์ทางสังคม โดยเฉพาะในเยาวชนที่ผลการเรียนมักลดลงหลังบาดเจ็บ ปัญหาที่พบคือ นักกีฬามักไม่รายงานอาการ เพราะกลัวพลาดโอกาสลงแข่งขัน อีกทั้งงานวิจัยยังเน้นไปที่เพศชาย ขาดข้อมูลสำหรับผู้หญิงและเด็ก

แนวทางในอนาคต

อนาคตของการจัดการคอนคัสชันควรเน้น:

• การพัฒนา biomarker และ imaging ที่แม่นยำและราคาย่อมเยา

• การรักษาเฉพาะบุคคล โดยคำนึงถึงพันธุกรรมและประวัติการบาดเจ็บ

• การบูรณาการทีมสหวิชาชีพ

• การสร้างความรู้และโปรแกรมเชิงนโยบายเพื่อป้องกันในระดับโรงเรียน มหาวิทยาลัย และกีฬาอาชีพ

สรุป

คอนคัสชันเป็น “ภัยเงียบ” ที่มีผลกระทบระยะยาวต่อสมองและคุณภาพชีวิต การสร้างมาตรการป้องกันที่เข้มแข็ง การปรับกฎกติกา และการตรวจวินิจฉัยที่ทันสมัย พร้อมด้วยความร่วมมือจากทุกฝ่าย จะช่วยลดความเสี่ยงและสร้างสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัยสำหรับนักกีฬา สุขภาพสมองจึงต้องถูกให้ความสำคัญเหนือชัยชนะในทุกการแข่งขัน

References (Q1 Journals only – Vancouver Style)

1. McCrory P, Meeuwisse W, Dvorak J, Aubry M, Bailes J, Broglio S, Cantu RC, Cassidy D, Echemendia RJ, Castellani RJ, Davis GA, Ellenbogen R, Emery C, Engebretsen L, Feddermann-Demont N, Giza CC, Guskiewicz KM, Herring S, Iverson GL, Johnston KM, Kissick J, Kutcher JS, Leddy JJ, Maddocks D, Makdissi M, Manley G, McCrea M, Putukian M, Schneider KJ, Sills A, Tator CH, Turner M, Vos PE. Consensus statement on concussion in sport—the 5th international conference on concussion in sport held in Berlin, October 2016. Br J Sports Med. 2017;51(11):838–47.

2. Emery CA, Black AM, Kolstad A, Martinez G, Nettel-Aguirre A, Engebretsen L, Johnston KM, Kissick J, Maddocks D, Tator CH, McCrory P. What strategies can be used to prevent concussions in sport? A systematic review. Br J Sports Med. 2017;51(12):978–84.

3. Guskiewicz KM, Marshall SW, Bailes J, McCrea M, Harding HP, Matthews A, Mihalik JR, Cantu RC. Association between recurrent concussion and depression in retired professional football players. Med Sci Sports Exerc. 2007;39(6):903–9.

4. McKee AC, Stern RA, Nowinski CJ, Stein TD, Alvarez VE, Daneshvar DH, Lee HS, Wojtowicz SM, Hall G, Baugh CM, Riley DO, Kubilus CA, Cormier KA, Jacobs MA, Martin BR, Abraham CR, Ikezu T, Reichard RR, Wolozin BL, Budson AE, Goldstein LE, Kowall NW, Cantu RC. The spectrum of disease in chronic traumatic encephalopathy. Brain. 2013;136(Pt 1):43–64.

5. Shahim P, Zetterberg H, Tegner Y, Blennow K. Serum neurofilament light as a biomarker for mild traumatic brain injury in contact sports. Neurology. 2017;88(19):1788–94.

6. Herring SA, Cantu RC, Guskiewicz KM, Putukian M, Kibler WB, Bergfeld JA, et al. Concussion (mild traumatic brain injury) and the team physician: A consensus statement—2011 update. Med Sci Sports Exerc. 2011;43(12):2412–22.

7. Benson BW, Hamilton GM, Meeuwisse WH, McCrory P, Dvorak J. Is protective equipment useful in preventing concussion? A systematic review of the literature. Br J Sports Med. 2009;43 Suppl 1:i56–67.

8. Emery CA, Kang J, Shrier I, Goulet C, Hagel BE, Benson BW, Nettel-Aguirre A, McAllister JR, Hamilton GM, Meeuwisse WH. Risk of injury associated with body checking among youth ice hockey players. JAMA. 2010;303(22):2265–72.

9. Hislop MD, Stokes KA, Williams S, McKay CD, England M, Kemp SPT, Stokes KA. Reducing musculoskeletal injury and concussion risk in schoolboy rugby players with a pre-activity movement control exercise programme: A cluster randomised controlled trial. Br J Sports Med. 2017;51(15):1140–6.